-page-001.jpg)
Ας ξεκινήσω γράφοντας ότι η Μέρα των Νεκρών έχει γίνει όχι μόνο η αγαπημένη μου μεξικάνικη γιορτή, αλλά η πιο αγαπημένη μου γιορτή από όλες τις γιορτές που ξέρω, πολύ περισσότερο και από το Πάσχα που πάντα είχε μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου. Και ο Δεκαπενταύγουστος και τα Χριστούγεννα μου αρέσουν, είμαι γενικά πανηγυρτζού. Τους γάμους τους βαριέμαι ανελέητα, αλλά τα πανηγύρια, οι γιορτές που γίνονται στους δρόμους, όπου μαζεύεται όλος ο καλός κόσμος για να γιορτάσει, με συναρπάζουν. Η περιφορά του Επιταφίου, η κατανυκτική ατμόσφαιρα της Ανάστασης, τα πανηγύρια και τα έθιμα του Δεκαπενταύγουστου, τα παζάρια των Χριστουγέννων, οι άνθρωποι που φορούν τα καλά τους και εσωτερικά και εξωτερικά για να περάσουν λίγες στιγμές ξεγνοιασιάς είναι για μένα βάλσαμο στην ψυχούλα μου. Έτσι είναι η Μέρα των Νεκρών στο Μεξικό, μια γιορτή που κρατάει περίπου δέκα μέρες και βγαίνουν όλοι στους δρόμους για να γιορτάσουν!
Στην προ-ισπανική εποχή, η λατρεία του θανάτου ήταν κοινή μεταξύ των φυλών που κατοικούσαν στο σημερινό Μεξικό. Όταν πέθαινε κάποιος, τον έθαβαν τυλιγμένο σε ένα χαλί και οι συγγενείς του οργάνωναν μια γιορτή για να συνοδεύσουν τον αγαπημένο τους με τιμές μέχρι τον άλλο κόσμο. Μαζί με αγαπημένα αντικείμενα, του έβαζαν και φαγητό που του άρεσε στη ζωή, με την πεποίθηση ότι μπορεί να πεινάει μέχρι να φτάσει στον προορισμό του.
Η Μέρα των Νεκρών συνεχίζεται μέχρι και σήμερα! Συμβολίζει την προσωρινή επιστροφή στη γη των ψυχών όλων των νεκρών που έχουν κληθεί από τις οικογένειες και τους φίλους τους. Δείτε - αν δεν έχετε δει -, την ταινία "Coco" της Disney που είναι ιδιαίτερα αντιπροσωπευτική και θα με θυμηθείτε. Επιστρέφουν στον κόσμο των ζωντανών, για να ζήσουν ξανά για λίγο με μέλη της οικογένειας και κοντινούς φίλους και να κεραστούν από τα φαγητά και τα ποτά που τους προσφέρονται στον βωμό. Απ' άκρη σ' άκρη του Μεξικού και σε άλλες χώρες όπου ζουν Μεξικανοί, φτιάχνουν βωμούς και τοποθετούν ofrendas, προσφορές δηλαδή προς τιμήν των νεκρών τους. Δεν βάζουν μόνο φαγητά και ποτά, βάζουν και προσωπικά αντικείμενα που είχαν οι νεκροί εν ζωή ή άλλα αντικείμενα που θα ήθελαν να τους κάνουν δώρο οι συγγενείς τους. Ο θάνατος αποτελεί ένα σύμβολο ζωής, τη ζωντανή παρουσία και όχι την απουσία του νεκρού.
Φυσικά, στις μέρες μας δεν γιορτάζεται ακριβώς όπως στην προϊσπανική εποχή. Ήρθαν οι Ισπανοί με τον καθολικισμό και άλλαξαν μια για πάντα το τοπίο της Λατινικής Αμερικής. Όπως και να 'χει, οι ιθαγενείς που εκχριστιανίστηκαν κράτησαν πολλά από τα έθιμά τους και τα προσάρμοσαν στα νέα χριστιανικά δεδομένα. Οι αρχαίοι Mexicas, Mixtecas, Texcocanos, Zapotecas, Tlaxcaltecas, Totonacas και άλλοι αυτόχθονες λαοί της χώρας μετέφεραν τη λατρεία των νεκρών τους στο χριστιανικό ημερολόγιο. Η μεταφορά αυτή αποδείχθηκε μια ευτυχή συγκυρία για το νέο μεξικανικό κράτος, καθώς συνέπεσε με το τέλος του αγροτικού κύκλου του καλαμποκιού, που αποτελεί την κύρια τροφή της χώρας.
Ο εορτασμός της Μέρας των Νεκρών γίνεται την 1η και 2η Νοεμβρίου. Σύμφωνα με το Καθολικό ημερολόγιο, η 1η Νοεμβρίου αντιστοιχεί στην Ημέρα των Αγίων Πάντων, ημέρα αφιερωμένη στα νεκρά παιδιά, και στις 2 Νοεμβρίου είναι το αντίστοιχο δικό μας Ψυχοσάββατο, όπου γιορτάζονται οι ψυχές των ενηλίκων. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μόδα και η 31η Οκτωβρίου που είναι η Día de las Brujas, η Μέρα των Μαγισσών, το Halloween, όπως είναι γνωστό στον δυτικό κόσμο. Ήξερα την ιστορία του μπαγάσα Τζακ από την Ιρλανδία που προσπάθησε να αποφύγει τον διάβολο και στο τέλος κατέληξε να βολοδέρνει μόνος και εγκαταλελειμμένος με ένα κάρβουνο αναμμένο σε μια σκαλισμένη κολοκύθα για να έχει φως στον ατέρμονο δρόμο του, αφού μήτε στην κόλαση μπορούσε να πάει μήτε στον παράδεισο, αλλά δεν ήξερα ότι έχει σχέση με το καθολικό ημερολόγιο. Η λέξη Halloween προέρχεται από το "All Hallows' Eve" ή αλλιώς "All Saints' Eve" που σημαίνει Παραμονή των Αγίων Πάντων! Στους καθολικούς γενικά αρέσει πολύ να γιορτάζουν τις παραμονές. Πολύ περισσότερο από τους ορθόδοξους έχω την εντύπωση. Και νομίζω ότι το έχουν έξυπνα καθιερώσει, για να γλεντούν ασταμάτητα τη μια μέρα και την άλλη, που είναι αργία, να κάθονται και να ξεκουράζονται προσπαθώντας να ξεπεράσουν το hangover.
Πάμε όμως πιο αναλυτικά να δούμε τι έχουν οι ofrendas στους βωμούς. Κατ' αρχάς είναι όλες μα όλες πολύχρωμες και ευφάνταστες, αλλά επικρατεί ένα και μόνο χρώμα που δεν είναι άλλο από το πορτοκαλί, όχι φυσικά από το ξενόφερτο Halloween και τις κολοκύθες, αλλά από τα πορτοκαλί λουλούδια cempasúchil, που δεν είναι άλλα από τους δικούς μας κατιφέδες.
Οι προσφορές και τα σπίτια διακοσμούνται με papel picado, ένα χαρακτηριστικό προϊόν του Μεξικού, το οποίο όπου και να το δεις το Μεξικό θα σου θυμίσει. Είναι αυτά τα χαρτιά που κατασκευάζονται με διαφορετικά σχήματα και αναπαραστάσεις, με όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου και κρέμονται από το ταβάνι με ένα σχοινί. Πρόσφατα έμαθα ότι κατασκευάζονται στο χέρι από artesanos στο Xochimilco και αν ήμουν κούκλα θα γύριζαν τα μάτια μου ανάποδα. Τόση πολλή δουλειά για τόσο πολύ κόσμο σε τόσο προσιτή τιμή. Τι να πω.
Θα δεις νεκροκεφαλές από ζάχαρη, νεκροκεφαλές από σοκολάτα, νεκροκεφαλές από πηλό, νεκροκεφαλές στα τραπεζομάντηλα και στο papel picado, νεκροκεφαλές γενικά, δεν είναι φυσικά τρομακτικές, είναι όλες ζωγραφισμένες και διακοσμημένες με λουλούδια και πολύχρωμα σχήματα.
Θα δεις παντού να πωλείται και το pan de muertos, το ψωμί των νεκρών που μοιάζει στη γεύση με το δικό μας τσουρέκι και είναι πολύ γευστικό αν το πάρεις από ντόπια panadería, από τον φούρνο της γειτονιάς σου δηλαδή. Αλλιώς είναι αέρα πατέρα, μόνο ζάχαρη και από γεύση τίποτα, κατ'εμέ πάντα.
Πάντα θα υπάρχει νερό και θυμίαμα για τους νεκρούς στην ofrenda, καθώς και διάφορα κεριά είτε με νεκροκεφαλές είτε με τις εικόνες του Χριστού ή της Μαρίας της Γουαδελούπης. Γενικά, προσπαθούν να συμπεριλάβουν στην ofrenda τα 4 στοιχεία της φύσης που δεν είναι άλλα από το νερό, τη φωτιά (μέσα από τα κεριά), τον αέρα (μέσα από το θυμίαμα) και τη γη (μέσα από τους κατιφέδες, τα φαγητά και τα δώρα).
Οι κατιφέδες όμως, τα cempasúchil δηλαδή, αν και πρωτοστατούν, δεν είναι τα μόνα λουλούδια που χρησιμοποιούν για τη Μέρα των Νεκρών. Το δικό μου αγαπημένο είναι το Terciopelo, ελληνικά μεταφράζεται κυριολεκτικά το βελούδο, ένα λουλούδι τόσο όμορφο που είναι σαν ψεύτικο και θυμίζει πράγματι βελούδο. Το χρώμα του είναι μωβ, το λατρεύω, εξού και τα χρώματα της γιορτής είναι το πορτοκαλί και το μωβ - αφίσες, ofrendas, νεκροκεφαλές, στολισμοί, όλα πορτοκαλί και μωβ και άγιος ο Θεός.
Οι τάφοι και τα νεκροταφεία είναι σαν έργα τέχνης όσο διαρκεί η γιορτή των Νεκρών. Στολίζονται με άπειρους κατιφέδες και terciopelos δημιουργώντας μια πορτοκαλί και μωβ πανδαισία που τη νύχτα μεταμορφώνεται σε ένα μυστικιστικό υπερθέαμα με χιλιάδες κεριά.
Κάτι που μου τράβηξε την προσοχή είναι που τα νεκροταφεία τους δεν τα λένε μόνο cementarios - η αντίστοιχη δική μας λέξη θα ήταν "κοιμητήρια" -, αλλά και panteones, λέξη επίσης ελληνικότατη από το Πάνθεον που σημαίνει "ναός όλων των θεών". Γιατί; Δεν έχω ιδέα, θα πρέπει να κάνω μια μικρή έρευνα. Υποθέτω: μήπως γιατί κατά τη χριστιανική θρησκεία είμαστε κατ'εικόνα και καθ'ομοίωση του Θεού ή μήπως γιατί μετά θάνατον ο νεκρός δεδικαίωται και πάει να βρει τον Πλάστη του στον Παράδεισο; Ή μήπως γιατί κατά την προϊσπανική εποχή οι νεκροί λατρεύονταν σαν μικροί θεοί και έμεινε το παγανιστικό έθιμο μέχρι τις μέρες μας; Θα το ψάξω.
Γιατί όμως κατιφέδες με κεριά στους τάφους; Η παράδοση υποδεικνύει ότι, για να διευκολυνθεί η επιστροφή των ψυχών στη γη, πρέπει να δημιουργηθεί ένα μονοπάτι από πέταλα κατιφέδων που το χρώμα τους θυμίζει τον ήλιο και από μια σειρά από κεριά ώστε οι ψυχές να μην χάσουν τον δρόμο και να φτάσουν ασφαλείς στον προορισμό τους. Στην αρχαιότητα, δημιουργούσαν το μονοπάτι από το σπίτι της οικογένειας μέχρι το πάνθεον όπου οι νεκροί ξεκουράζονταν. Σήμερα το βλέπεις μόνο στις ofrendas και τους τάφους.
Άλλο να σας το γράφω και άλλο να το ζεις από κοντά, αλλά τα νεκροταφεία τους το βράδυ είναι ένα πανηγύρι υπό το φως των κεριών και αναρίθμητων μουσικών που παίζουν χωρίς σταματημό παραδοσιακή μεξικάνικη μουσική. Οι συγγενείς μαζεύονται γύρω από τον τάφο και κάθονται να φάνε οικογενειακώς παρέα με τους νεκρούς τους. Οι πιο ευκατάστατες οικογένειες θα φέρουν και την μπάντα τους. Οι τουρίστες μπαινοβγαίνουν, βγάζεις φωτογραφίες, σκέφτεσαι τι είναι η ζωή και τι είναι ο θάνατος, αν είσαι τυχερός θα σε προσκαλέσουν οι ντόπιοι να φας μαζί τους, και μετά θα φύγεις με την ψυχή πιο ανάλαφρη από την κούραση της ημέρας και τα προβλήματα της ζωής.
Η Μέρα των Νεκρών γιορτάζεται σε όλο το Μεξικό, με ορισμένες παραλλαγές ανάλογα με την περιοχή ή την πολιτεία. Στο Coyoacán και στο Xochimilco μέσα στην Πόλη του Μεξικού, στη μικρή πόλη Mixquic λίγο έξω από την πρωτεύουσα, στο Cuetzalán στην πολιτεία Puebla, σε όλη την Οαχάκα, μια από τις πλουσιότερες πολιτιστικά πολιτείες, είναι μόνο μερικά από τα πολυποίκιλα μέρη όπου οι Νεκροί γιορτάζονται με μεγαλείο και ανεκτίμητες παραδόσεις αιώνων.
Στο κέντρο του Μεξικού, το επονομαζόμενο Zócalo, γίνεται μια παρέλαση που καθιερώθηκε μόλις το 2016 και μαζεύει εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου. Οι περισσότεροι τη θεωρούν ξενόφερτη, επειδή οι μεξικάνικες αρχές έκλεψαν την ιδέα από την ταινία του Τζέιμς Μποντ Spectre, αλλά ποιος νοιάζεται, είναι πραγματικά μια υπέροχη παρέλαση.
Εμείς περάσαμε τη Μέρα των Νεκρών στο Michoacán, μια από τις πιο επικίνδυνες πολιτείες του Μεξικού λόγω των narcos και της μαφιόζικης εκμετάλλευσης του αβοκάντο και του λεμονιού, που όσο διαρκεί όμως ο εορτασμός για τη Μέρα των Νεκρών γίνεται ένας πρώτης τάξης δημοφιλής και ασφαλής προορισμός. Το "ασφαλής" ας το βάλουμε καλύτερα σε εισαγωγικά. Αλλά ας πούμε ότι εκείνες τις μέρες τους τουρίστες δεν τους πειράζουν, κυρίως στα μέρη όπου υπάρχει κοσμοσυρροή, όπως το Janitzio και το Pátzcuaro, το Tzintzuntzan, άλλα παραδοσιακά χωριά όπως το Santa Clara de Cobre ή την πρωτεύουσα της πολιτείας Morelia.
Το Pátzcuaro και το Tzintzuntzan είναι μαγικά χωριά με παραδόσεις που σε κάνουν να μένεις ενεός. Εμείς πετύχαμε στο Tzintzuntzan την παραδοσιακή παρέλαση των επιταφίων, όπου οι οικογένειες κρατούν τον επιτάφιο του νεκρού τους και τον παρελαύνουν με συνοδεία μπάντας, χορεύοντας εκστασιασμένοι και πίνοντας άφθονη τεκίλα στον κεντρικό δρόμο του χωριού με τελικό προορισμό το πάνθεον, το νεκροταφείο δηλαδή. Δεκάδες επιτάφιοι, εκατοντάδες μουσικοί, χιλιάδες ακόλουθοι πίνουν, χορεύουν και μεθούν. Μια μυσταγωγία, μια μέθεξη, μια κάθαρση, μια έκσταση, μια παρέλαση που σίγουρα έχει τις ρίζες της στην προϊσπανική εποχή, δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι αυτή η ελευθερία της έκφρασης και η τόση χαρά κάτω από τις επιτύμβιες στήλες των νεκρών τους έχει να κάνει με τη συντηρητική και τεθλιμμένη χριστιανική παράδοση, όπου η γιορτή των ψυχών συνοδεύεται από πόνο.
Το Janitzio είναι ένα πανέμορφο νησί στη μέση μιας λίμνης του Μιτσοακάν. Από μακριά μου θύμισε ελληνικό νησί, από κοντά είναι ένα τυπικό μεξικάνικο χωριό, αμφιθεατρικά χτισμένο, με μια θέα από ψηλά μαγευτική και ένα πάνθεον που σου κόβει την ανάσα. Οι νεκροί δεν θα μπορούσαν να έχουν καλύτερη θέα. Τρως ψαράκι, αγοράζεις τοπικά προϊόντα και βγάζεις φωτογραφίες με τους abuelos, χορευτές που φορούν μάσκες από παππούδες και καπέλα με κορδέλες. Χορεύουν σαν τους Ιρλανδούς tap dancers με ξύλινα τσόκαρα και εντυπωσιάζουν τους τουρίστες.
Ζήσαμε φυσικά μια σειρά από περιπέτειες. Μας χάλασε το αμάξι μες στη νύχτα μες στη μέση του πουθενά, σε ένα χωριό ξεχασμένο από τον Θεό, κοντά στην πρωτεύουσα Morelia, χωρίς ωστόσο σήμα για το κινητό ούτε ίντερνετ. Πάλι καλά ήταν ο άνθρωπος του Airbnb ετοιμοπόλεμος και μπορέσαμε την επόμενη μέρα να φύγουμε κανονικά. Για να καταλάβετε πόσο επικίνδυνο είναι το Μιτσοακάν: Μας έλεγε ο κύριος που μας νοίκιασε το κατάλυμά του ότι είχε ένα γυμναστήριο με τον γιο του. Κάποια στιγμή εμφανίστηκε μια συμμορία που απαιτούσε να τους δώσει ένα εκατομμύριο πέσος για την προστασία του γυμναστηρίου. Σε περίπτωση που δεν έδινε τα λεφτά, θα σκότωναν και αυτόν και όλη του την οικογένεια. Φυγαδεύτηκαν μέσα στη νύχτα από την τοπική αστυνομία και άφησαν το γυμναστήριο στο έλεος της συμμορίας. Ακόμα κρύβεται, έχει να πατήσει στην περιουσία του κάτι χρόνια, αλλά όταν τον ρώτησα πώς ζει, μου τα μάσησε λίγο, που σημαίνει ότι θα έχει κι αυτός τον τρόπο του.
Τη δεύτερη μέρα μ' αυτά και μ' αυτά δεν είχαμε πολύ χρόνο να συνεχίσουμε το δρομολόγιο όπως το είχαμε προγραμματίσει, αλλά καταλήξαμε σε ένα χωριό του Μιτσοακάν που λέγεται Santa Clara de Cobre και είναι γνωστό σε όλο το Μεξικό για τις αρτεζανίες του με cobre, με χαλκό δηλαδή.
Κουζίνα σκεύη, μπρίκια, τηγάνια, ποτήρια και κανάτες, σκουλαρίκια και άλλα μπιζού αραδιασμένα στην κεντρική πλατεία, σε κιόσκια, σε μαγαζιά, σε εργαστήρια, όπου φτάνει το μάτι. Μείναμε δύο ωρίτσες πριν πάρουμε τον πεντάωρο δρόμο του γυρισμού στην πρωτεύουσα και πήραμε δύο σφυρήλατα μπουκάλια για νερό, καθώς μας είπαν ότι είναι πολύ της μόδας σε όσους κάνουν γιόγκα και αθλούνται, κατασκευασμένα σύμφωνα με τις αρχές της Αγιουρβέδα. Ο χαλκός έχει ευεργετικές ιδιότητες που απελευθερώνονται στο νερό και ανανεώνουν τον οργανισμό.
Η UNESCO ανακήρυξε τη Μέρα των Νεκρών ως Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας το 2008, λόγω της πολιτιστικής και ιστορικής σημασίας της. Εκτός των άλλων, συμβάλλει επίσης στην ενίσχυση της πολιτιστικής και κοινωνικής θέσης των αυτόχθονων κοινοτήτων του Μεξικού. Γενικά, δεν περνάνε και τόσο καλά οι αυτόχθονοι πληθυσμοί στο Μεξικό, υπάρχει ρατσισμός και ταξικός διαχωρισμός που δυσκολεύει τους ιθαγενείς να αναρριχηθούν κοινωνικά και να βγουν από τη φτώχεια που ταλανίζει σχεδόν τον μισό πληθυσμό της χώρας.
Ας κλείσω όμως με έναν αισιόδοξο τόνο λέγοντας ότι η Μέρα των Νεκρών είναι μια γιορτή ενάντια στη λήθη που δίνει αφορμή σε όλες τις οικογένειες να μαζευτούν και να γιορτάσουν τους εκλιπόντες τους με χορούς, άφθονο φαγητό και τραγούδι. Είναι ένας από τους πολλούς λόγους που αγαπώ το Μεξικό. Οι Μεξικανοί ξέρουν να γλεντούν και τη ζωή και τον θάνατο. Αυθεντικά, ανυπόκριτα, αληθινά.
Comments